Simbolismo e tipologia do baptismo em Tertuliano e Santo Ambrósio: estudo litúrgico-teológico

Main Article Content

Bonifácio Bernardo

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

ALLENBACH, J. [éd.], Bíblia Patristica, index des citations et alusions bibliques dans la littérature Patristique I: Des origines à Clement d'Alexandrie et Tertullien (Paris 1975).

BARDY, G., Tertullian, n DThC 15/1 (Paris 1946) 130-171.

BARNES, T. D., Tertullian. A historical and literary study (Oxford 1971).

BEATRICE, P. F., [éd.], Cento anni di bibliografia ambrosiana 1874-1974 (Milano 1981).

BEATRICE, P. F., La lavanda dei piedi. Contributo alla storia delle antiche liturgie Cristiane (Roma 1983).

BÉDARD, W., The Symbolism of the Baptismal Font in the Early Christian Thought = Studies in Sacred Theology 2,45 (Washington 1951).

BEHM, I., Die Handauflegung im Urchristentum (Darmstadt 1968).

BEINAERT, L., Symbolisme mytique de l'eau dans le baptême, in MD 22 (1950) 94-120.

BENDER, W., Die Lehre über den heiligen Geist bei Tertullian = Münchener Theologische Studien 1.18 (München 1961).

BENOIT, A., Le baptême chrétien au second siècle. La théologie des Pères (Paris 1953).

BOISMARD, M. E., La typologie baptismale dans la Première de Saint Pierre, in Vie Spirituelle (1956) 339-352.

BOISMARD, M. E., Quatre hymnes baptismales dans la première Epître de Pierre = LD 30 (Paris 1961).

BOISMARD, M. E., Une liturgie baptismale dans la 1 Pe, in RBen 63 (1956) 182-208 e RBen 64 (1957) 161-183.

BORELLA, P., Il vescovo liturgo per escellenza délia diocesi, in Arnbr 44 (1968) 3-22.

BORELLA, P., Note sulla formula délia Confermazione e le catechesi mistagogiche di S. Ambro-gio, in Ambr 49 (1973) 181-193.

BOTTE, B., La sputation, antique rite baptismal?, in Mélanges offerts à M.lle Christine Mohrmann (Utrecht-Anvers 1963) 196-201.

BOTTE, B., Le symbolisme de l'huile et de l'onction, in Questions Liturgiques 62 (1981) 196-208.

BOTTE, B., Le vocabulaire ancien de la Confirmation, in MD 54 (1958) 5-22.

BOTTE, B., L'onction postbaptismale dans l'ancien Patriarchat d'Antioche, in Miscellanea Litúrgica in onore di sua Eminenza il Cardinale G. Lercaro (Roma-Parigi-Tournai-New York 1967) 795-808.

BRAUN, R., Deus christianorum. Recherches sur le vocabulaire doctrinal de Tertullien (Paris 21977).

CAPELLE, B., Inspiration biblique de la bénédiction des fonts baptismaux, in BVCh 13 (1956) 30-40.

CAPELLE, B., Le symbole romain au second siècle, in Travaux liturgiques de doctrine et d'histoire III (Louvain 1967) 9-20.

CAPRIOLI, A., Battezimo e Confermazione in S. Ambrogio, in SCat 102 (1974) 403-428.

CAPRIOLI, A., Battezimo e Confermazione in S. Ambrogio. Studio storico sul 'Signaculum', in Miscellanea C. Figini = Hildefonsiana 6 (Venegono 1964) 49-57.

CAPRIOLI, A., Battezimo e Confermazione. Studio storico sulla liturgia e catechesi di Sant'Ambrogio (Venegono 1977).

CLAESSON, G., Index Tertullianeus I-IH (Paris 1974-1975).

CONCILIO ECUMÉNICO VATICANO II, Ad Gentes (Decreto sobre a actividade missionária da Igreja [07.12.1965], AAS 58 [1966] 947-990).

CONCILIO ECUMÉNICO VATICANO II, Dei Vtrbum (Constituição dogmática sobre a divina revelação [18.11. 1965], in AAS 58 [1966] 817-830).

CONCILIO ECUMÉNICO VATICANO II, Lumen Gentium (Constituição dogmática sobre a Igreja [21.11.1964] in AAS 57 [1965] 5-67).

CONCILIO ECUMÉNICO VATICANO II, Presbyterorum ordinis (Decreto sobre a vida e ministério dos sacerdotes [07.12.1965], n AAS 58 [1966] 991-1024.

CONCILIO ECUMÉNICO VATICANO II, Sacrossanctum Concilium (Constituição sobre a Sagrada Liturgia [05.12. 1963], in AAS 56 [1964] 97-134).

CONNOLY, R. H., The 'De sacramentis', a work of St. Ambrose (Downside Abbey 1942).

CONNOLY, R. H., The 'De sacramentis', a work of St. Ambrose, n DR 59 1941) 1-14.

CULLMANN, O., Les sacrements dans l'Évangile johannique. La vie de Jésus et le culte de l'Église primitive (Paris 1951).

DANIÈLOU, J., Bible et liturgie. La théologie biblique des Sacrements et des Fêtes d'après les Pères de l'Église = LO 11 (Paris 21958).

DANIÈLOU, J., Le symbolisme des rites baptismaux, in DV 1 (1945) 17-43.

DANIÈLOU, J., L'entrée dans l'histoire du salut. Baptême et Confirmation = FV 36 (Paris 1967).

DANIÈLOU, J., Les symboles chrétiens primitifs (Paris 1961).

DANIÈLOU, J., Sacratnentum Futuri. Études sur les origines de la typologie biblique (Paris 1950).

De HAIXEUX, A., 'Confirmatio' et 'Chrisma', in Irénikon (1984) 490-515.

de LA BRIOLLE, P., Tertullien, était-il prêtre?, in Bulletin d'ancienne littérature et d'archéologie chrétiennes 3 (1913) 160-177.

de LA POTTERIE, I., Onction du Chrétien par la foi, in Biblica 40 (1959) 12-69.

de LA POTTERIE, L'onction du Christ. Étude de théologie biblique, in NRTh 90 (1958) 225-252.

de PUNIET. P., Apertio aurium, in DACL 1/2 (Paris 1924) 2523-2537.

de PUNIET. P., Baptême, in DACL 2/1 (Paris 1925) 251-346.

de PUNIET. P., Bénédiction de l'eau, in DACL 2/1 (Paris 1925) 685-713.

de PUNIET. P., Catéchuménat, in DACL 2/2 (Paris 1925) 2579-2621.

de PUNIET. P., Confirmation, in DACL 3/2 (Paris 1948) 2515-2544.

DEKKERS, E., Tertulianus en de Geschiedenis der Liturgie (Brussel 1947).

Didaskalia et Constitutiones Apostolorum = Ed. F. X. FUNK (Paderbonae 1905).

DÖLGER, F. ]., Die Sünde in Blindheit und Unwissenheit. Ein Beitrag zu Tertullian 'De Baptismo 1, in 4C 2 (1930) 222-226.

DONDEYNE, A., La discipline des scrutins dans l'église latine avant Charltmagne, N RHE 28 (1932) 5-33.751-787.

ELIADE, M., Images et symboles. Essai sur le symbolisme magie-religieux = Les essais 60 (Poitiers [Vienne] 1963).

ELIADE, M., Traité d'histoire des religions (Paris 1968).

FALLER, O., Ambrosius, der Verfasser von 'De sacramtntis'. Die inneren Echtheits-gründe, in ZKTh 64 (1940) 1-14.81-101.

FALLER, O., Das Teufelsanspeieu im mailänder Taufritual (zu Ambrosius, De mysteriis 2,7) in JLW 9 (1929) 128-132.

FALLER, O., Was sagen die Handschriften zur Echtheit der sechs Predigten S. Ambrosii 'De sacramentis' ?, in ZKTh 53 (1929) 41-65.

FRIES, H. [Hrsg.] Wort und Sakrament (München 1966).

GALTIER, P., Imposition des mains, in DThC 7/2 (Paris 1923) 1302-1425.

GALTIER, P., La Consignation dans les églises d'Occident, in RHE 13 (1912) 261-270.

GAMBER, K., Die Autorschaft von 'De sacramentis'. Zugleich ein Beitrag zur Liturgiege-schichte der römischen Provinz Dada mediterranea — Studia Patristica et Liturgica 1 (Regensburg 1967).

GAMBER, K., Dit Autorschaft von 'De sacramentis', in RQ 61 (1966) 94-104.

GAMBER, K., Fragen zur Person und Werk des Bischofs Niceta von Remesiana, in RQ 62 (1967) 222-231.

GAMBER, K., Geht das sog. 'Explanatio symboli ad initiandos' tatsächlich auf Ambrosius zurück?, in Polycordia Festschrift F. Dölger II, in ByFo 2 (1967) 184-203.

GAMBER, K., Ist Niceta von Remesiana der Verfasser von 'De sacramentis' ?, in OstKiSt 7 (1958) 153-172.

GAMBER, K., Nochmals zur Frage der Autorschaft von 'De sacramentis', in ZKTh 91 (1969) 587-589.

GHEDINI, G., L'autenticitd del 'De sacramentis', in Ambr 8 (1931) 76-80.

GRANADO, C. B., La actividad del Espiritu Santo en la Historia antes de Cristo en San Ambrosio de Milan (Granada 1979).

GRANADO, C. B., 'Spiritus Creator' en San Ambrosio de Mildn, in Communio [E.] 17 (1984; 295-339.

GRELOT, P., Les figures bibliques, in NRTh 84 (1962) 561-578.673-698.

GRYSON, R., Le prêtre selon Saint Ambroise (Louvain 1968).

GRYSON, R., Les degrés du clergé et leurs dénominations chez Saint Ambroise de Milan, in RBen 76 (1966) 119-127.

GY, P. M., Histoire liturgique de la Confirmation, in MD 58 (1959) 135-143.

GY, P. M., La notion d'initiation chrétienne. Jalons pour une enquête, in MD 132 (1977) 33-54.

HALTON, T., Baptism as Illumination, in ITQ 32 (1965) 28-41.

HAMMAN, A., Guide pratique des Pères de l'Église (s.c. 1967).

HITSCHOCK, F. R., Venerius, Bishop of Milan, probable author of the 'De sacra-mtntis', in Ha 70 (1947) 22-38 e Ha 71 (1948) 19-35.

HOOYMANN, R.. P. J., Dit Noe-Darstellung in der frühchristlichen Kunst. Eine christlicharchaeologische Abhandlung zu J. Fink. Noe, der Gerechte in der frühchristlichen Kunst, in VigChr 12 (1958) 113-135.

HUHN, J., Der dogmatische Sinn des Ambrosiuswortes: «Planta Petri abluitur ut hereditaria peccata tollantur, nostra enim propria per baptismum relaxantun (De mysteriis 32), in MThZ 2 (1951) 377-389.

ILLERT, D., Die Taufe bei Ambrosius von Mailand (Kiel 1962).

JOAO PAULO II, Catechesi Tradendae, in AAS 71 (1979) 1277-1340.

KARLIC, E. E., El acontecimiento salvifico del Bautismo segun Tertuliano (Victoria 1967).

KHATCHATRIAN, A., Les baptistères paléo-chrétiens. Plans, notices, bibliographie (Paris 1962).

KIRSTEN, H., Die Taufabsag . Eine Untersuchung zu Gestalt und Geschichte der Taufe nach den altkirchlichen Taufliturgien (Berlin 1960).

KÖTTING, B., Fusswaschung, in RAC 8 (Stuttgart 1971) 743-777.

KRETSCHMAR, G., Die Geschichte des Taufgottesdienstes in der alten Kirche = Leiturgia Bd. V (Sonderdruck), Handbuch des evangelischen Gottes-dienstes, Hrsg. von K. F. MÜLLER und W. BLANKENBURG [Kasel-Wi-llelmshöhe] 1964).

KRETSCHMAR, G., Nouvelles recherches sur l'initiation chrétienne, in MD 132 (1977) 7-33.

LANNE, E., Les sacrements de l'initiation chrétienne et la Confirmation dans l'église d'Occident, in Irénikon (1984) 196-215.324-346.

LAURANCE, J. D., Le président de l'Eucharistie selon Saint Cyprien de Carthage: un nouvel examen, in MD 154 (1983) 151-165.

LAZZATI, G., L'autenticitd del 'De sacramentis' e la valutazione letteraria delle opere di S. Ambrogio, in Aevum 29 (1955) 17-48.

LECUYER, J., La Confirmation chez les Pères, in MD 54 (1958) 23-52.

LECUYER, J., La prière consécratoire des eaux, in MD 49 (1957) 71-95.

LEJAY, P., Ambrosien (rit), in DACL 1/1 (Paris 1924) 1373-1442.

LEWANDOWSKI, B., Euolutio ritus liturgiae Confirmationis in ecclesia Mediolanensi, in EphLit 85 (1971) 29-47.

LORSSEN, P., Noch einmal zu Ambrosius, De mysteriis 2,7, in BPW 30 (1910) 477-479.

LUNDBERG, P., La typologie baptismale dans l'ancienne Église (Uppsala 1942).

MAIER, J. L., Le baptistère de Naples et ses mosaïques. Étude historique et iconogra-phique = Paradosis 19 (Fribourg/Suisse 1964).

MALVY, A., Lavement des pieds, in DThC 9/1 (Paris 1926) 16-36.

MARCHETTA, B., La materia e la forma del Battezimo nella Chiesa di S. Ambrogio (Roma 1945).

MARTIMORT, [éd.] L'Église en prière III. Les Sacrements (Paris 1984).

MARTIMORT, A. G., Attualitd délia catechesi sacramentale di Sant'Ambrogio, in Mens concordet uoei [Mélanges pour Mgr. A. G. MARTIMORT] (Paris 1983) 158-174.

MARTIMORT, A. G., Les symboles de l'initiation chrétienne dans la tradition de l'église romaine. [Extractum: I sitnboli deli'iniziazione Cristiana. Atti dei 1.° Congresso Internazionale di Liturgia, 25-28 Maggio 1982] = Studia Anselmiana 87 (Roma 1983) 193-221.

MARTIMORT, A. G., L'iconographie des catacombes et la catéchèse antique, in Mens concordei uoci [Mélanges pour Mgr. A. G. MARTIMORT] (Paris 1983) 43-52.

MCHUGH, M. P., Satan and Saint Ambrose, in CFH 26 (1972) 94-106.

MERCK, A. [éd.], Nouum Testamentum graece et latine apparatu critico instructum (Roma 91964).

MICHAÉLIDES, D., Sacramentum chez Tertullien (Paris 1970).

MICHIELIS, D. G., L'initiation chrétienne selon Saint Ambroise, in Les Questions Liturgiques et Paroissiales 34 (1953) 109-114.164-169.

MIGNE, J. P., Patrologiae cursus completus, series graeca (Paris-Montrouge 1857--1866).

MIGNE, J. P., Patrologiae cursus completus, stries latina (Paris-Montrouge 1844-1864).

MITCHELL, L. L., Ambrosian Baptismal Rites, in Studia Litúrgica (1962) 241-253.

MITCHELL, L. L., Baptismal Anoiting = Alcuin Club Collections 48 (London 1966;.

MOHRMANN, C., Études sur le Latin des Chrétiens (4 Vols.) (Roma 1961-1977;.

MOHRMANN, C., Observations sur le 'De sacramentis' et sur le 'De mysteriis' de Saint Ambroise, in Ambrosius episcopus I (Milano 1976) 103-123.

MOHRMANN, C., 'Sacramentum' dans les plus anciens textes chrétiens, in HThR 47 (1954) 141-152. ^

MOLLAT, D., Études johanniques = Parole de Dieu (Paris 1979).

MORIN, G., La sputation, rite baptismal de l'église de Milan au IV siècle, d'après un passage corrigé du 'De mysteriis' de Saint Ambroise, in RBen 16 (1899) 414-418.

MORIN, G., Pour l'authenticité du 'De sacramentis' et de l"Explanatio symboli' de Saint Ambroise, in JLW 8 (1928) 86-106.

MORIN, G., Que les six livres 'De sacramentis' et l"Explanatio symboli ad initiandos' attribués à Sair.t Ambroise appartiennent à un même autheur, in RBen 11 (1894) 339-345.

MORIN, G., Un essai d'autocritique, in RBen 12 (1895) 385-396.

MOVILLA, S., Del catecumenado a la comtmidad. Clarificaciones ttologico-pastorales (Madrid 1982).

O'MALLEY, T. P., Tertullian and the Bible. Language, Imagery, Exegesis = Lati" nitas Christiana Primaeva 21 (Nijmegen-Utrecht 1967).

PABLO-MARTÎN, ]., El Espíritu Santo en los orígenes dei Cristianismo. Estúdio sobre I Clemente, Ignacio, II Clemente y Justino Mártir = Biblioteca di scienze religioso 2 (Ziirich 1971).

PAREDI, A., La Liturgia dei 'De sacramentis', in Miscellanea C. Figini = Hilde-fonsiana 6 (Venegono 1964) 59-72.

PAREDI, A.,, La Liturgia di Sant'Ambrogio, in Sant'Ambrogio nel XVI centenário delia nascitá (Milano 1940) 24-42.

PASSINI, D. R., 'Mysterium' e 'Sacramentum' in S. Ambrogio (Roma 1970).

PAULO VI, Euangelii Nuntiandi, in AAS 68 (1976) 5-76.

PERESSON, M., La iniciación cristiana en el pensamiento de San Ambrosio de Milán (Paris 1969).

QUASTEN, J., Baptismal Creed and Baptismal Act in St. Ambrose's 'De mysteriis' and'De sacramentis', in Mélanges J. de Ghelink I (Gembloux 1951).

RAHNER, H., Pompa diaboli, in ZKTh 55 (1931) 239-273.

RAHNER, La Iglesia y los Sacramentos (Trad. de A. Ros del original Kirche und Sakramente [Freiburg im Bresgau i960]) (Barcelona 1967).

RÉFOULÉ, R. F. — M. DROUZY, Traité du Baptême = SCh 19bis (Paris 1952).

RILEY, H. M., Christian Initiation. A Comparative Study of the Interpretation of the Baptismal Liturgy in the Mystagogical Writings of Cyril of Jerusalem, John Chrysostom, Theodore of Mopsuestia and Ambrose of Milan = The Catholic University of America Studies in Christian Antiquity 17 (Washington 1974).

RIVIÈRE, J., Le 'droit' du démon sur les pécheurs avant Saint Augustin, in R ThAM 3 (1931) 113-139.

RIVIÈRE, J., Operatorius sertno, in Révue des Sciences Religieuses 14 (1934) 550-553.

RJGHETTI, M., Mannuale di Storia Liturgica IV. I Sacramenti. I Sacramentali (Milano 21959).

RORDORF, W., — TUILIER, A. [éd.] Didaché. La Doctrine des Douze Apôtres— SCh 248 (Paris 1978).

SCHÄFER, T., Die Fusswaschung im monastischen Brauchtum und in der lateinischen Liturgiegeschichtliche Untersuchung [Texte und Arbeiten durch dieErzabbtei Beuron 1,47] (Beuron 1956).

SCHERMANN, T., Die pseudo-amhrosianische Schrift 'De sacramentis'. Ihre Überliefe-rung und Quellen, in RQ 17 (1903) 36-53.237-255.

SCHILLEBEECKX, E., Cristo, Sacramento dei encuentro con Diós (Trad. de V. BEZ-TERRICA dei original De Christus ontmoeting als Sakrament der Godsont-moeting [Bilhoven]) (San Sebastian 1966).

SCHLÜTZ, K., Isaias 11,2 (Die sieben Gaben des heiligen Geistes) in den ersten vier christlichen Jahrhunderten = Alttestamentliche Abhandlungen 11,4 (Müns-ter i.W. 1932).

SCHMITZ, J„ Zum Autor der Schrift 'De sacramentis', in ZKTh 91 (1969) 59-69.

SEMENOV, A., ZU Ambrosius 'De mysteriis' 2,7, in BPW (1910) 286-287.

SEMMELROTH, O., La Iglesia como Sacramento original (Trad. de V. BEZTERRICA del original Die Kirche als Ursakrament [Frankfurt 1953]) (San Sebastian 21966).

SRAWLEY, J. H., The 'De sacramentis' a Work of Saint Ambrose, in JThS 44 (1943) 199-200.

SRAWLEY, J. H., The Early History of the Liturgy (Cambridge 21947).

STENZEL, A. Die Taufe. Eine genetische Erklärung der Taufliturgie = Forschungen zur Geschichte der Theologie und inncrkirchlichen Lebens 7/8 (Innsbruck 1958).

vam BUCHEM, L. A., L'homélie pseudo-eusebiennt de la Pentecôte. L'origine de la Confirmatio en Gaule méridionale et l'interprétation de ce rite par Fauste de Riez (Nijmegen 1967).

van den EYNDE, D., Les rites liturgiques latins de la Confirmation, in MD 54 (1958) 53-78.

van der GEEST, J. E. L., Le Christ et l'Ancien Testament chez Tertullien. Recherche terminologique = Latinitas Christianorum Primaeva 22 (Nijmegen 1972).

VERGOTE, A., Interprétation du langage religieux (Paris 1974).

VISENTIN, P., 'Mysterion-Sacramentum' dai Padri alla Scolastica, in Studia Patavina 4 (1957) 394-414.

WASZINK, J. H., Pompa diaboli, in VigChr 1 (1947) 13-41.

YARNOLD, E. ]., The Ceretnonies of Initiation in the'DL sacramentis' and'De mys-teriis' of Saint Ambrose = TU 107 (Berlin 1970).