Os Institutos de Surdos dos séculos XVIII e XIX: Centros de Língua Gestual e Cultura Surda

Main Article Content

Paulo Vaz de Carvalho
https://orcid.org/0000-0001-5345-3896
Helena Carmo
https://orcid.org/0000-0003-4885-0760

Abstract

A educação pública de surdos a nível mundial surgiu e estruturou-se nos Institutos de surdos dos séculos XVIII e XIX, hoje na sua maioria encerrados. Na atualidade, estes institutos são vistos como anacrónicos e segregadores à luz das teorias da educação inclusiva. Paradoxalmente, quando analisamos a História da Educação de Surdos muitos autores apontam a educação de surdos no referido período como a “Idade de Ouro” deste ramo da educação (Lane 1992; Cantin 2018; Delaporte 2002; Carvalho 2007). O presente artigo tem como objetivo olhar para estes antigos institutos como centros vivos e dinâmicos de desenvolvimento das línguas gestuais que eram transmitidas de geração em geração entre alunos, professores e funcionários Surdos. Por não ser separável língua de cultura, demonstraremos como estes institutos eram também centros de génese, estruturação e divulgação da Cultura Surda. A nossa análise será focada em três Institutos dos séculos XVIII e XIX, o Instituto Nacional de Surdos-Mudos de Paris, o Instituto Público de Surdos-Mudos e Cegos de Manilla em Estocolmo e o Real Instituto de Surdos-Mudos e Cegos de Lisboa, abrangendo um recorte temporal entre 1760 e 1834 e baseada em fontes primárias cotejadas nas bibliotecas e arquivos nacionais dos três países.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Alves, Reis, Loureiro. 2012. “Educação especial e modernização escolar: estudo histórico-pedagógico da educação de surdos-mudos e de cegos”. Tese de Doutoramento. Instituto de Educação, Universidade de Lisboa.

Bébian, Roche-Ambroise Auguste. 1825. Mimographie ou Essai d’Écriture mimique propre à regulariser le langage des sourds-muets. Paris: L. Colas.

Berthier, Ferdinand. 1840. Les sourds-muets avant et depuis l’abbé de l’Épée, Ledoyen: Paris.

Borg, Pär Aron. 1828. Golpe de Vista sobre a Necessidade Valor e Importância de hum Estabelecimento de Educação para os Surdos-mudos e Cegos. Lisboa: Impressão da Viúva Neves e Filhos. Biblioteca Nacional de Portugal.

Borg, Pär Aron. Vários documentos anos de 1821-1822. Caixa nº 370. Arquivo Nacional da Torre do Tombo. Lisboa.

Borg, Pär Aron. 1811. “En resa i Fädernäslandet år 1811 till fots.” Nordisk tidskrift för dövundervisningen. No 2, 1990.

Borg, Pär Aron. 1809. Berättelse om den i Maj månad 1808 med en blind Elev hållne första Examen. Samt “Berättelse om Institutets tillväxt och den med Eleverna hållne Examen d. 12 februari 1909, samt redovisning för de till Institutet in utne medel, i För Menniskovännen och de Gode, som bidragit till understöd för de Blindes och Döfstummes Institut i Stockholm. Stockholm: J. P. Lindh.

Borg, Pär Aron. 1840-1841. De döfstumma i templet: Förklaringar öfver sön- dagarna och deras evangelier. Stockholm: L. G. Hjerta.

Borg, Ossian Edmund. 1854. Om Institutet för Döfstumma och Blinda i Sverige; Jemte en kort öfversikt af likartade stiftelser i främmande länder. Manhem: O. E. Borgs Förlag.

Bouilly, Jean-Nicolas. 1799. L’Abbé de L’Épée, Comédie historique em cinq acts et en prose. Paris: Chez J.-N. Barba, Libraire.

Carvalho, Paulo Vaz de. 2006. “Contribuição para o Estudo da Formação e Atribuição dos Nomes Gestuais nas Comunidades Surdas em Portugal”. Dissertação de Mestrado. Universidade Nova de Lisboa.

Carvalho, Paulo Vaz de. 2007. História dos Surdos no Mundo e em Portugal. Lisboa: Surd’Universo.

Carvalho, Paulo Vaz. 2009. História da Educação de Surdos I. Lisboa: Universidade Católica Editora.

Carvalho, Paulo Vaz. 2010. História da Educação de Surdos II. Lisboa: Universidade Católica Editora.

Carvalho, Paulo Vaz de. 2013. A Herança do Abade de L’Épée na Viragem do Século XVIII para o Século XIX. Lisboa: The Factory.

Carvalho, Paulo Vaz de. 2019. A Educação de Surdos na Casa Pia de Lisboa: Resenha Histórica. Lisboa: Althum/Casa Pia de Lisboa.

Cantin, Yann. 2018. La communauté sourde de la Belle Epoque (1870-1920). Editions Archives et Culture.

Costa, António da. 1874. No Minho. Lisboa: Imprensa Nacional.

Cunha, José Crispim da. 1835. História do Instituto dos Surdos-Mudos e Cegos de Lisboa, desde a sua Fundação à sua incorporação na Casa Pia de Lisboa. Lisboa: Tip. de Filipe Nery.

Delaporte, Yves. 2002. Les sourds, c’est comme ça. Ethnologie de la surdimutité. Paris: Éditions de la Maison des sciences de l’Homme, Ministère de la Culture.

Desloges, Pierre. 1779. Observations d’un Sourd-Muet sur Un Cours Élémentaire D’Éducation des Sourds et Muets Publié en 1779 par M. l’Abbé Deschamps Chapelain de l’Église d’Orléans. Paris: Chez B. Morin, Imprimeur-Libraire. Bibliothèque Nationale de France.

Erikson, Per. 1993. Dövas Historia. Örebro: SIH Läromedel.

Fusillier, Anicet. 1893. “Esboço histórico do ensino dos surdos-mudos em Portugal. Estudo apresentado ao Congresso pedagógico hispano-português-americano realisado em Madrid em Outubro de 1892. P.e Pedro Maria de Aguilar”. Instrução e Educação dos Surdos-Mudos. Lisboa: Empresa de Lucas Evangelista Torres e Biblioteca Nacional de Portugal.

Fusillier, Anicet. 1895. “Conferência Teórico-Prática realizada a 13 de Fevereiro de 1895 por Anicet Fusillier Director do Instituto de Surdos – Mudos, Benfica”. Instituto 19 de Setembro. Lisboa: Tip. – Rua Formosa e Biblioteca Nacional de Portugal.

Hammar, Åsa. 1990 a. Döva elever vid institutet för döfstumma och blinda i Stockholm åren 1808−1820. Stockholm: Historiska Institutionen, Stockholm Universitet.

Hammar, Åsa 1990 b. “Tankar om dövundervisning speglad i Pär Aron Borgs: En resa i fäderneslandet år 1811 till fots.” (Não publicado).

Johansson, Kjell-Åke. 1974. Om blindundervisningen i Sverige från 1809: Förändringar i de pedagogiska perspektiven inom den tidiga specialunder- visningen. Pedagogiska institutionen: Stockholms Universitet.

Laffon de Ladébat, André Daniel. 1815. Recueil des définitions et réponses les plus remarquables de Massieu et Clerc, sourds-muets, aux diverses questions qui leur ont été faites dans les séances publiques de M. l’abbé Sicard à Londres. London: Cox and Baylis.

L’Épée, Abée de. 1776. Institution des Sourds et Muets, par la voie des Signes Méthodiques, Ouvrage qui contient le Projet d’une Langue Universelle, par l’entremise des Signes naturels assujettis à une Méthode. Avec Approbation & Privilége du Roi. Paris: Chez Nyon l ́aîné, Libraire e Bibliothèque Interuniversitaire de Médecine.

L’Épée, Abée de. 1820. L’Art d’Enseigner à Parler Aux Sourds-Muets de Naissance, Par M. l‟Abbé de l‟Épée, augmenté de notes explicatives et d‟un avant- propos, Par M. l‟Abbé Sicard, M. Bébian. Paris: Imprimerie de J. G. Dentu e Bibliothèque Interuniversitaire de Médecine.

L’Épée, Abée de. 1784. La Véritable Manier d’Instruir Les Sourds et Muets, Confirmée par une Longue Expérience, Avec Approbation & Privilége du Roi. Paris: Chez Nyon l ́aîné, Libraire e Bibliothèque Interuniversitaire de Médecine.

Karacostas, Alexis. 1993. “Fragments of ‘glottophagia’. Ferdinand Berthier and the birth of the Deaf movement in France”. In Looking Back: A Reader on the History of Deaf Communities and their Sign Langues, edited by Renate Fischer e Harlan Lane, 133-142. Hamburg: Signum Press.

Lane, Harlan. 1992. The Mask of Benevolence: Disabling the Deaf Community. New York: Knopf.

Lourenço, Albertina Jesus. 1956. “Breve Resumo Histórico da Educação de Surdos em Portugal”. Revista A Criança Surda, No 3, 76-102.

Mottez, Bernard. 1993. Les sourds existent-ils? La parole des sourds. Revue du Collège de Psychanalystes. (46-47): 49-58.

Nyström, A. F., 1900−1908. Grunddragen av döfstumundervisningens utveckling i Sverige. Örebro: Lindhska Boktryckeriet.

Oliveira, António Joaquim Gomes de. Estrato dos Ofícios do Encarregado de Negócios em Estocolmo. 3ª Repartição, 15 de Outubro 1821-1822. Caixa nº 370. Arquivo Nacional da Torre do Tombo. Lisboa.

Olsson, Claes G. 2010. Omsorg & kontroll. En handikapphistorisk studie 1750-1930. Föreställningar och levnadsförhållanden, Umeå.

Prawitz, Johan. 1913. Manilla dövskola 1812−1912. Stockholm: K. I. Beckmans Boktryckeri.

Real Instituto de Surdos-Mudos e Cegos do Palácio Conde de Mesquitela/ Casa Pia de Lisboa. Vários documentos anos de 1821-1822. Caixa nº 370. Arquivo Nacional da Torre do Tombo. Lisboa.

Real Instituto de Surdos-Mudos e Cegos do Palácio Conde de Mesquitela/ Casa Pia de Lisboa. Tradução da Nota do secretário de Borg acerca da Instituição dos Cegos de nascença e surdos e mudos. Manhem, 1º de Setembro de 1822. Caixa nº 370. Arquivo Nacional da Torre do Tombo. Lisboa.

Santos, Ary dos. 1913. “O Ensino dos Surdos-Mudos em Portugal”. Comunicação feita à Sociedade de Estudos Pedagógicos. Lisboa: Tip. Casa Portuguesa.

Société Centrale des Sourds-Muets de Paris. 1842. Banquets des Sourds-Muets réunis pour Fêter les Anniversaries de la Naissance de L’Abbé de L’Épée. Paris: Chez Jacques Ledoyen, Libraire.